Veteriner Tarihi Hakkında Notlar
Kurumumuz ve sivil Veteriner Oklularının kurucularından olan Nikolaki MAVROĞLU’nun 8 Mayıs 1946′ da Enstitü Müdürlüğüne verdiği ” Veteriner Tarihi hakkında Notlar ” adlı yazıyı noktasına dokunmadan ve orijinal dili ile yayınlıyoruz. Kıymetli büyüğümüzü saygı ve rahmetle anıyoruz;
Saygılarımızla.
Müessese Müdürlüğü Yüksek Makamına,
Talebeliğimle beraber mesleki hayatım olan (55) sene içinde gördüğüm ve bildiğim ve araştırma suretiyle elde ettiğim Veteriner tarihi hakkında bilgilerim not olarak ilişikte sunulmuştur. Saygılarımla.
Mütehassıs Muallim
Nikolai MAVROĞLU
İmza
Veteriner mesleğinin biri Padişahlar devri, diğeri Meşrutiyet ve diğeri de Cumhuriyet devri olmak üzere üç sahası vardır.
Padişahlar Devri : Veteriner tarihi (1257) – (1841) senesinde ikinci Sultan Mahmut devrinde ibtida’i bir şekilde veterinerlik tedrisatından başlıyorsa da (1265)- (1848) Sultan Mecit zamanında daha tekemmül edilerek Harbiye mektebinde bir sınıfı mahsus olmak suretiyle veteriner tedrisatına başlandı.
Komisyonun bu kararı kabul edilerek (1305) (1889)’ da ilk iki tanesi Ahırkapı’ da Tıbbıyeyi mülkiyede doktor talebesinin birinci ve ikinci sınıfı ile birlikte tedrisata başlandı. Ve okutulan dersler birinci sınıfta (İlmi hikmeti tıbbi) (Antranik) tarafından (İlmi kimyayı tıbbi) evvela (Ahmet Hilmi Paşa) ve son (Nişan) tarafından, (İlmi arz ve muadin (İbrahim ) taafından doktor talebesi ile birlikte ve teşrih dersi de doktorlardan ayrı olarak veteriner muallimlerinden (Mes’ut) tarafından okutulmuştur.
Dördüncü sınıfta : (Emrazı hariciye ) (Mehmet Ali) tarafından , (Emrazi dahiliye ) (Minas) tarafından , (Emrazi sariye) ( Fenni kibbale ) ve (Zabıtayı sıhhiye ) (Minas) tarafından (Fenni mevaşi) (İstirakdi tarafından ziraat dersi (Sakaryan) tarafından, Bakteriyolojik dersi (Rifat Hüsamettin) tarafından tedris edilmiştir.
Merkez Teşkilat : (1309) (1893) senesine kadar (Köşe Raif Paşa) nın nazarı olan Nafia nezaretinde ve (1309) (1893)’ de (Selim Mer………) ‘nin nazırı olan orman ve Muaden ve Ziraat nezaretinde teşekkül eden hey’eti fenniyenin beşinci şubesini teşkil eden (Umumi baytariye müfettişi umumisi ) ve ünvanı altında veteriner işleri (Mehmet Ali) tarafından tedvir edilmiştir.
Halkalı baytar ve ziraat mektebinden neş’et eden veterinerler iki sınıftır. Birincisi (1309) (1893) tarihinde olup bu sınıfın birincisi Üniversitede Profesörlük yapan, birinci büyük Millet Meclisinde şaylav olan ve İstiklal Marşı’nın güftesini yazan , yedi ciltlik sefehatı bulunan şair Mehmet Akif) olmak üzere 17 veteriner ve diploma mezul oldu. (1310) (1894) de Halkalı Ziraat ve Baytar
Bu tarihte mektep veteriner teşkilatı ziraat hey’eti fenniyesi beşinci şube müfettiş muavini (Mehmet Akif), şube müdürü (Kemal) ve müfettiş (Hüseyin)’ den ibaret bulunmakta idi .
(1317) (1901) tarihinde mektep müdürü bulunan (Zaim)’in vefatı üzerine bakteriyoloji haneyi baytari müdürü olan (Adil) mektep müdürlüğüne tain edilerek hem bakteriyolojihane ve hem de mektebi idareye başlamıştır. Ve mektep emrazı sariye muallimliğini de almıştır.
(1324) (1908)’ de başlayan meşrutiyetin ilk devrinde (1313) (1897)’ de Yemen’e nef edilip orada bir çok teşkilatta bulunan ve bir müddet Şam’da bulunduktan sonra (1318) (1902)’ de Selanik’te ikamete memur olan irade’i seniye ile nakil edilen fakat faaliyet ve istikameti oraca tanınmış olan (Hasan Hayri) Paşa tarafından ordunun bütün levazımını tedarikine memur edilen ve sivil veteriner teşkilatında ilim, ahlak ve zekası( Hüseyin Hilmi Paşa) tarafından takdir edilerek (Selanik, Kosova, Manastır) Vilayete selase veteriner teşkilatına memur edilen (Mehmet Ali) nihayet ziraat vekili (Mavrokordato) tarafından vaki olan daveti üzere İstanbul’a gelerek mülkiye baytar alisi müdürlüğüne tayin edildi.
Bakteriyoloji Hane : Yukarıda söylendiği gibi Paris’ten gelip de Nişantaşı’ ndaki bakteriyoloji haneyi şahanede Dr. Ve veteriner elemanları ile çalışan (Moris Nikol ) bir taraftan insanı hastalıkların aşı ve serumlar ile uğraşmakla beraber diğer taraftan memleketimizde senelerden beri hükmünü süren ve sığır ve mandalar arasında dehşetli telefata mucip olan sığır vebası hastalığı üzerinde yaptığı araştırmalar neticesinde sığır vebası serumu meydana koymuş ve bunun tatbikatta tesirini kontrol etmek maksadı ile (1314) (1898)’ de Halkalı ziraat mektebi çiftliğindeki Kırım ineklerinde çıkan sığır vebası hastalığına karşı tatbik edilmek ve neticelerini almak üzere Nişantaşı müessesesinden veteriner kolağası (Refik ) ve mülkiye baytar mektebi muallimlerinden (Ali Rıza Uğur) ve (Nikolaki Mavroğlu) den mürekkap bir hey’et marifetiyle sığır vebası serumu vaki olarak sirayetten şüpheli olan hayvanlara tatbik edilmiş ve muvafık neticeler verdiği görüldükten sora bu serumun daha büyük bir sahada tatbikatı yapılmak üzere ziraat nezareti tarafından bir komisyon Nişantaşı’ndaki bakteriyoloji haneden doktor (Refik Göre) ve zirrat nezareti veteriner işleri müfettişi umumuyesi (Abdullah) ve mülkiye baytar mektebi zabıtayı Mualimlerinden yarbay (Galp) ve Emrazı sariye muallimi (Nikolaki Mavroğlu) den mürekkep bir hey’eti fenniye ve hey’ete yardımcı olmak üzere o sene mekteb den mezun olan veterinerlerden bir kaçı il beraber (1311) (1899) ve Ankara’ nın Yozğat’ tan Boğazlayan’a kadar yaygın bir vazi’yette bulunan sığır vebası hastalığına karşı veba serumunu tatbike başlamışlar ve hüsnü neticesi görülmekle evella ve sonra diğer vilayetlerde hayvanları sığır vebasından korunmak maksadiye tatbik edilmeğe başlanmıştır.
Mektebin açıldığı tarih 1.10.1326 (1910) olup talep nehari olarak iki sene tedrisata devam etmekte ve mektebden çıktıktan sonra beş sene ifa memuriyet etmeğe mecbur tutulmuşlardır.
Okutulan dersler : Birinci sınıfta, (Malumatı teşrihiye ve fizyoloji) (Nabati hikmet, kimyayı tıbbi) , (tefavi ve ispenciyeri), (Hıfsısıha ve idare’i hayvanat).
Mehmet Ali) mülkiye baytar mektebindeki muallimlerin kifayetsizliğini nazarı dikkat alarak mektep den neş’et etmek veterinerlerin ikmali tahsili için iki sene müteakiben altışar olmak üzere Almanya ve Fransa’ya gönderilerek iki sene muhtelif şubelerde ihtisas yaptıktan sonra memlekete avdet ederek mekteb muallim olarak tayin edilmişlerdir ki onlarda : İlk partide Almanya’ya gidenler (Fazlı Faik Yegül) (Kimyaya) ve (Sadık sözeri) (Zootekniye) ve paris’e gidenler (Mustafa Santur) (Hariciyeye ), (Samuel Aysoy) (Dahiliyeye), (Yorki) (Zootekniye), (Takfor) (Bakteriyolojiye) devama başlamışlar . Ve ikinci partide Almanya’ya (Hayarebet) Teşrihe, ve Paris’e (Sabri Okutman) Fizyolojiye, (Şefik Kolaylı) bakteriyolojiye (Salih Zeki Berker) Hariciyeye (Hilmi Dilgimen Anatomiye, (Armenak ) Bakteriyolojiye devam ederek ikmal tahsilden sonra memlekete avdet ederek kendi ihtisas şubelerinde tedrisatı ellerine almışlardır. Bundan başka merkezde ve vilayetlerde veteriner teşkilatı yaparak veterinerleri derece ve sınıflara ayırmak suretiyle tensip ve Rumeli Vilayetlerinde teşkil olunan Aygır depolarına Anadolu Vilayetlerine dahi teşmil ve sığır vebası ile mücadele etmek üzere Anadolu’ya muhtelif heyetler gönderdi bu sebeble veterinerler arasında bir çok tahviller yapıldı bu tahvillerde bazı gayri memnunlar sığır vebasını vesair hususları sebeb ittihaz ederek meclisi meb’usanın bazı mebusları tarafından istihzaa çekildiğinden dolayı mütessir olarak istifa etmiş ve fakat meclisi meb’usanca (Mehmet Ali)’nin şahsi kıyameti ve bir çok hizmetleri malum olduğu cihetle istifanamesini geri alması için Ziraat nazırına müracaat etmeleri üzerine (Mehmet Ali) bu tezahürat üzerine istifasını geri aldı lakin (1327) (1910) tekaütlüğünü talep ederek vazifeden çekilmiştir. Yerine müdürü umumi (Abdullah) ve mektep müdürü (Ali Rıza Uğur ) ve muavini o sene Bulgaristan’dan gelen (Simon) tayin edilmiştir.
Memlekette uzun zamandan beri hüküm sürmekte olan koyunlardaki çiçek hastalığına karşı muafiyet vermek maksadiyle (telkihi billuzum) olan çiçekleme amaliyesi kullanılmakta idi ise de az çok kirli bir müdahalenin neticesinde bazı vahim hallerin zuhur ettiği malum olduğundan laboratuvarca temiz bir (Klavo) hazırlayarak veterinerlere göndermek için esasen bu mevzuu üzerinde çalışan Paris’teki Pastör Enstitüsündeki Mösyö (Borrel)i’n yanına (1326) (1910) muallim (Nikolaki Mavroğlu ) gönderilerek bir müddet yanında çalıştıktan sonra avdet etmiş ve (Borrel) usulü üzere vaksen hazırlamağa başlamıştır.
Merkezi Teşkilatı : (1130) (1914) tarihine kadar (Umuru Baktariye Müdüriyeti) unvanı ile çalışan veteriner teşkilatı mezkur tarihten sonra biri ( idare ve Müessesat), diğeri (İslah ve teksiri hayvanat ve diğeri de (Emrazı sariye ve zabıtayı sıhhıyeyi hayvaniye ) şubelerini ihtiva etmek üzere ( Baytar müdüriyeti umumiye )’ye inkilap etti. Ayrıca üç muamelat müfettişi de vardı. Bunlar merkezde bulunup icap ettikçe vilayete gönderilmekte idi.
Meşrutiyetin ilanı üzerine (1913) tarihinde (45) maddelik bir (Zabıta Sısıhhiyeyi hayvaniye kanunu muvakkat)’ı neşredilmiş ve buna ilaveten (1914) senesinde (92) maddelik (Zabıtaı sıhhiyeyi hayvaniye talimatınamesi meydana konmakla bunlara istinaden Cumhuriyet devrine kadar veteriner vazifelerini ifade eden gelmişlerdir.
Nihayet (1336)’da sivil ve askeri veteriner mektepleri muallimleri eski darülkelp tedavihanesi olan binada talebe yerleşerek tedrisatına aynı tedris hey’etine Bakteriyolog Riza İsmail Sezginer ve Kimyayı uzviyeŞükrü paşa yerine (Mehmet Halit) ve zootekniye (Yorki) ‘nin yerine (İhsan ağabeydin) İnzimamı ile devam etmiştir. (1337) (1920) yılında harici muallimlerin mekteb’den alakası (Mehmet Halit), (Nikolaki Mavroğlu’nun ) yerine Emrazı sariyeye (Riza İsmail Sezginer) Abdullah yerine hariciyeye (Mustafa Santur) ve Almanca muallimi olan Simon’un vazifesine nihayet verilmiştir.
Asıl veteriner mesleğinin terakkisi bu devirde başlar. Evvel emirde memlekette devam etmekte olan salgın hayvan hastalıklarına karşı tatbik tatbik edilen tedbirlerin esaslarını müzakere müzakere etmek ve yeniden bazı tedbirler almak hususunda 20.12.1926’da Ziraat vekili Sabri Toprak riyasetinde bir komisyon teşekkül etmiştir. Bu komisyon Dr. Bakteriyolog (Refik Güran) Milli müdataa vekleti umumuru baytariye reisi (Ahmet Vefik) Umumurur baytariye müdürü umumisi (Ali Rıza Uğur), Etlik Askeri Bakteriyoloji laboratuvarında mütehassıs Ganzel Mayer , Pendik bakteriyoloji enstitüsünde mütehassıs Forgeot, Ziraat vekaleti emrazı sariye mütehassısı Hofmyster, Yüksek baytar mektebi emrazı sariye müderisi Riza İsmail Sezginer, Pendik Bakteriyoloji Enstitüsü Müdürü Şefik Kolaylı, Etlik laboratuvarlar Müdürü Ahmet Hamdi , Pendik serum laboratuvar müdürü (Ali Riza Erem ), ( Cevat Akkerman ) Veteriner müdürlerinden Sait ve Numan Sabit, ve Ahmet Rasim ve Hüsnü, Umuru baytariye müfettişi umumiyesi Adil Can ve Nurettin Erel, Umumru baytariye idare ce müessa şubesi müdürü Abdurahman , Emrazı sariyeyi hayvaniye şubesi müdürü Muzaffer Bekman Pendik Bakteriyoloji enstitüsü birinci şefi Nikolaki Mavroğlu, Veteriner müfettişi umumisi Hüseyin Erzincan Darülistihzar müdürü Kazım İmam’ dan ibaret komisyon mükakeresinde memleketteki salgın hastalıkların ortadan kaldırılması hakkında pek önemli kararlar vermişlerdir.
1937 tarihine kadar bu meslek müntesiplerine (Baytar ismiyle) yad edilirken bu tarihin ) haziranından itibaren (Beynelmilel kullanılmakta olan (VETERİNER) kelimesi bizde dahi kullanılmağa başlanılmıştır.Cumhuriyet devrine kadar, Zabıtayı sıhhıyeyi hayvaniye kanunu muvakkatı ile idare edilen veteriner işlerinin noksan görülmesi üzerine mükemmel bir sağlık zabıtası kanunu istinaden bir (Hayvan Sağlık Zabıtası nizamnamesi) de tanzim edilerek (9.8.1931)’ de kabul ve neşr edildi. Ve gerek kanun ve gerek nizamnamenin vuzuhlaştırılması için Ziraat vekaleti tarafından (1932) senesinden başlayarak muhtelif tarihlerde talimatnameleri çıkarılmıştır.
(4.6.1937) tarihli (Ziraat vekaleti vazife ve teşkilat kanunu)’ un Dokuzuncu maddesi mucibince teşkil edilen veteriner işleri umum müdürlüğü ziraat vekilinin direktifi dahilinde aşağıdaki vazifelerle tavsif edilmiştir.
2- Tahaffuzhaneler
3- Paraziter hastalıklar
4- Hayvan hareket ve sevkiyatı Pazar ve panayırlar
5- Techizat ve idare
6- Sağlık müesseseleri ve hastaneleri.
7- Atcılık
8- Koyun ve keçi
9- Sığırcılık
10- Tabii ve sun’i sıfat
11- Haralar
12- Sergiler, koşular ve müsabakalar
13- Nesilname şubelerine ayrılmıştır.
Veteriner fakültesi aşağıdaki enstitülerden müteşekkildir.
2- Fizyoloji ve farmakoloji enstitüsü
3- Fatoloji enstitüsü
4- Parazitoloji enstitüsü
5- Hıfzısıhha ve Bakteriyoloji enstitüsü
6- Menşe’i hayvani gıdalar enstitüsü
7- İç Hastalıklar enstitüsü
8- Dış Hastalıklar enstitüsü
9- Zootekni enstitüsü
Memleketin ruhsatı nisbetinde elde mevcut veterinerler gayri kafi geldiğinden ve harp zamanlarında az çok vaki olan ölümlerden veterinerlerin mevcudu çok azaldığından ve yetiştirilmesi de zaman işi olduğu göz önünde tutularak tedris müddeti altı ay devam etmek üzere 1927 senesinde Erzincan’da bir ve İzmir’de bir sıhhiye memur sınıfı açılmıştır. İki devre tedrisata devam eden bu sınıflar bir müddet sonra kapatılarak İstanbul’da Selimiye’deki yüksek baytar mektebinde tedris müddeti bir sene olmak üzere yeni bir mektep açıldı.( Küçük sıhhiye veteriner mektebi) namı verilen bu mektebin bir senelik olan tedris müddeti gayri kafi görüldüğünden bir buçuk seneye iblağ edildi. Ve bir az sonra talebeye verilmesi icap eden malumat için bu müddetin kafi gelmediği anlaşılarak iki seneye çıkarıldı. Ve yüksek baytar mektebinin veteriner fakültesine naklini müteakip mektep binasında müstakil kalan bu mektep (Hayvan sağlık memurları mektebi) namı altında tedrisata devam edilmiştir.
İkinci sınıf : Salgın hastalıkları, dış hastalıkları, otopsi , fizyoloji, et kontrolü, sağlık zabıtası, zooteknik ve sun’i tohumlama olup son senelerde her iki sınıfa Türkçe, tarih , coğrafya, jimnastik dersleri ilave edilmiştir.
Memleketteki salgın hayvan hastalıkları ile mücadeleye verilen ehemmiyet nisbetinde teşkilat da genişlemeğe başlandığından fazla miktarda aşı serumlara ihtiyaç görüldüğü cihetle (1926)’ da Ankara’ da Etlik mevkiinde bir bina satın alınarak(Merkez idare şubesi müdürü Hamdi tayin edilmiştir.
İlk Projede merkez laboratuvarları (Emrazı nebatiye), (Meteroloji), (Kimyayı zurra’i), (Zootekni) ve bir (Bakteriyoloji laboratuarını ihtiva etmekte bulunmuştur. Kısa bir zaman sonra (Oldenburg) namında bir Alman Profesörünün reisliğinde davet edilen Zurra’i islahat komisyonunun gösterdiği lüzum üzerine Etlik’te bulunan ve ziraate ait olan laboratuvarı haline inkilap etmiş ve daha sonra (Zootekni) laboratuvarı da ayrılarak orası yalnız (Bakteriyoloji Enstitüsü ) haline getirilmiş ve pendikte olduğu gibi iş bölümü yapılmak suretiyle muhtelif laboratuvarlar teşkil edilerek her birisi birer şefin idaresine verilmiş ve faaliyete başlamıştır. Müstahzaratı : (Tetanoz aşısı ve serumu ), (Koyun pasterelloz aşısı ve serumu), (Tavuk kolerası aşısı ve serumu), (Kuduz aşısı), (Mallein), (Tüberkülün, (Grum anti virusu) ve son zamanlarda (Tavuk vebası aşısı), (Mavi dil aşısı), (Tavuk difteri aşısından) ibaret olmakla beraber , vilayetten gönderilen bir çok maraziyenin bakteryolojik muayeneleri yapılarak hastalıkların teşhisleri konulmaktadır.
Öğrenme serüvenimiz asla bitmeyecek, öğrenmek için öğrenci olmaya devam…
Veteriner Hekim